ذکر به معنای یاد خداست و یکی از مواقع مهم برای این یاد، هنگام پیش آمدن زمینه‌های معصیت است. اگر کسی توانست در چنین موقعی به طرف گناه نرود و دامن خود را پاک نگه دارد و زبان خود را به دروغ و تهمت و غیبت و سخن‌چینی، آلوده نسازد، حرام خواری نکند، به دیگران ستم روا ندارد، مفهوم واقعی ذکر را انجام داده است.
ذکر به معنای یاد خداست و یکی از مواقع مهم برای این یاد، هنگام پیش آمدن زمینه‌های معصیت است. اگر کسی توانست در چنین موقعی به طرف گناه نرود و دامن خود را پاک نگه دارد و زبان خود را به دروغ و تهمت و غیبت و سخن‌چینی، آلوده نسازد، حرام‌خواری نکند، به دیگران ستم روا ندارد، مفهوم واقعی ذکر را انجام داده است.
در روایات معصومین علیهم‌السلام به این معنا، بسیار توجه شده است که ذکر، یعنی دور شدن از معصیت. امام باقر علیه‌السلام فرمود:
«ثلاثُ مِن أشدِّ ما عَمِل العباد: إنصافُ المرءِ مِن نفسه، و مواساة المرءِ أخاه، و ذکرُ اللّه علی کلِّ حال…»؛[1] (از شدیدترین اعمال بندگان سه چیز است که از هر کسی ساخته نیست، اول: انصاف دادن به مردم از نفس خود، یعنی هر چه که برای خود می‌پسندی برای مردم هم بپسندی. دوم: همیاری با مؤمنان در امور مالی. سوم: ذکر خدا در تمام احوال…).
در دنباله حدیث، معنای ذکر را چنین بیان فرموده است: «و هو أن یذکر اللّه عزّ و جلّ عندالمعصیة یهمّ بها فیحول ذکر اللّه بینه و بین تلک المعصیة و هو قول اللّه تعالی: إِنَّ الَّذِینَ اتَّـقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّـیطانِ تَذَکرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ»؛[2]و[3]
(ذکر خدا آن است که موقعی که انسان اهتمام به معصیت می‌کند، یاد خدا بین او و معصیت فاصله می‌شود، و این همان کلام خداست که می‌فرماید: پرهیزگاران هنگامی که وسوسه‌های شیطانی آن‌ها را احاطه می‌کند به یاد خدا (و یاد نعمت‌های بی‌پایان و عواقب شوم گناه) می‌افتند، در این هنگام بینا می‌شوند و راه حق را می‌یابند).
[1]. بحارالانوار، ج۹۳، ص۱۵۱.
[2]. سوره اعراف، آيه۲۰۱.
[3]. بحارالانوار، ج۹۳، ص۱۵۱.