وقت نماز ظهر و عصر

(۶١٢) براى تعیین ظهر شرعى مى‌‌توان از « شاخص » استفاده کرد و آن چوب یا چیزى مانند آن است که به صورت عمودى در زمین مسطح فرو مى‌‌برند. صبح که خورشید بیرون مى آید، سایه این شاخص به طرف مغرب مى‌‌افتد و هرچه آفتاب بالا مى آید این سایه کم مى‌‌شود و در اکثر شهرها در اول ظهر شرعى به آخرین درجه کمى مى‌‌رسد و ظهر که گذشت، سایه آن به طرف مشرق برمى‌‌گردد و هرچه خورشید رو به مغرب مى‌‌رود، سایه زیادتر مى‌‌شود‌‌؛ بنا بر این وقتى سایه به آخرین درجه کمى رسید و دومرتبه رو به زیاد شدن گذاشت معلوم مى‌‌شود ظهر شرعى شده است‌‌. ولى در بعضى شهرها مثل مکه که گاهى موقع ظهر سایه به کلى از بین مى‌‌رود‌‌، بعد از آن که سایه دوباره پیدا شد‌‌، معلوم مى‌‌شود ظهر شده است‌‌.

(۶١٣) نماز ظهر و عصر هر کدام وقت مخصوص و مشترکى دارند؛ وقت مخصوص نماز ظهر‌‌: از اول ظهر است تا وقتى که از ظهر به اندازه خواندن نماز ظهر و تحصیل شرایط نماز ـ‌‌اگر تحصیل نکرده است‌‌ـ بگذرد؛ و اگر کسى اشتباهاً عصر را در این وقت بخواند نمازش باطل است‌‌. و وقت مخصوص نماز عصر‌‌: هنگامى است که به اندازه خواندن نماز عصر‌‌، وقت به مغرب مانده باشد‌‌، که اگر کسى تا این موقع نماز ظهر را نخواند‌‌، نماز ظهر او قضا شده و باید نماز عصر را بخواند‌‌. و مابین این دو وقتِ مخصوص‌‌، وقت مشترک نماز ظهر و عصر است‌‌.

(۶١۴) وقت مخصوص و مشترک ـ‌‌که معنى آن در مسأله قبل گفته شد‌‌ـ براى اشخاص فرق مى‌‌کند‌‌؛ مثلاً اگر به اندازه خواندن دو رکعت نماز از اول ظهر بگذرد‌‌، وقت مخصوص نماز ظهر کسى که مسافر است تمام شده و داخل وقت مشترک مى‌‌شود‌‌، و براى کسى که مسافر نیست‌‌، باید به اندازه خواندن چهار رکعت نماز بگذرد‌‌.

(۶١۵) اگر پیش از خواندن نماز ظهر، سهواً مشغول نماز عصر شود و در بین نماز بفهمد اشتباه کرده است، چنانچه در وقت مشترک باشد، باید نیت را به نماز ظهر برگرداند، یعنى نیت کند که آنچه تا حال خوانده‌‌ام و آنچه را مشغولم و آنچه بعد مى‌‌خوانم همه نماز ظهر باشد، و بعد از آن که نماز را تمام کرد، نماز عصر را بخواند‌‌. و اگر در وقت مخصوص به ظهر باشد پس اگر بعد از نماز فهمید، نمازش باطل است مگر آن که به قصد آنچه الآن وظیفه اوست بجا آورده و در تطبیق آن بر عصر اشتباه کرده باشد نظیر این که به جاى ظهر‌‌، کلمه عصر بگوید‌‌؛ و اگر در اثناء متوجه شود باید عدول کرده‌‌، نیت را به نماز ظهر برگرداند‌‌، و احتیاط به اعاده هردو نماز بعد از آن ترک نشود‌‌. و اگر موقعى ملتفت شد که داخل وقت مشترک شده است عدول به نماز ظهر مى‌‌نماید، و اگر بعد از نماز فهمید نماز او صحیح است و عصر حساب مى‌‌شود و اعاده عصر بعد از نماز ظهر لازم نیست.

(۶١۶) اگر در وقت مشترک سهواً نماز عصر را بر ظهر مقدم داشت و در وقت مختص به نماز عصر فهمید‌‌، آن را با همان نیت نماز عصر تمام کند و سپس احتیاطاً نماز ظهر را به قصد ما‌‌فى‌‌الذمّه (‌‌یعنى آنچه بر ذمّه اوست‌‌) بخواند‌‌.

(۶١٧) اگر مسافر، فقط وقت چهار رکعت نماز را داشت و نیت ظهر کرد و در اثناء نماز نیت اقامت ده روز یا بیشتر نمود، نماز او باطل است؛ پس آن نماز را قطع مى‌‌کند و شروع به نماز عصر مى‌‌نماید و بعد قضاى ظهر را بجا مى‌‌آورد؛ ولى اگر این نیت اقامت با اختیار اوست‌‌، احتیاطاً این کار را نکند‌‌.

(۶١٨) در روز جمعه انسان مى‌‌تواند بنا بر اظهر به جاى نماز ظهر دو رکعت نماز جمعه بخواند‌‌؛ و در عصر غیبت وجوب آن تخییرى است یعنى نماز جمعه کفایت از نماز ظهر مى‌‌کند‌‌. شرایط و احکام نماز جمعه در بخش مربوط به آن بیان خواهد شد‌‌.