یکى دیگر از فواید اخلاق، این است که عادت به کارهاى اخلاقى، انجام دادن اعمال صالح را براى آدمى آسان مى‌سازد. واقعیت این است که کارهاى خوب، براى برخى از مردم سنگین است؛ مثلاً نماز خواندن، انفاق کردن، عفو و گذشت و کارهاى دیگرى از این قبیل، اما انسان‌هاى اخلاقى کردارهاى شایسته و عبادت کردن، برایشان دشوار نیست.
انجام دادن آسان اعمال صالح
یکى دیگر از فواید اخلاق، این است که عادت به کارهاى اخلاقى، انجام دادن اعمال صالح را براى آدمى آسان مى‌سازد. واقعیت این است که کارهاى خوب، براى برخى از مردم سنگین است؛ مثلاً نماز خواندن، انفاق کردن، عفو و گذشت و کارهاى
دیگرى از این قبیل، اما انسان‌هاى اخلاقى کردارهاى شایسته و عبادت کردن، برایشان دشوار نیست. خداوند متعال وعده کرده است که هر کس حقوق الهى را رعایت کند و از بذل و بخشش در راه خدا دریغ نورزد و از بدى‌ها و ضد ارزش‌ها پرهیز کند و آنچه را مربوط به اصول و فروع است، تصدیق کند او را در انجام اعمال، یارى مى‌کند:
«فَأمّا مَنْ أَعْطى وَاتـَّقى * وَصَدَّقَ بِالحُسْنى * فَسَنُیسِّرُهُ لِلْیسْرى».[١]
علامه طباطبائى رحمه‌الله در ذیل آیه فوق مى‌نویسد:
منظور از آسانى امر براى او این است که با آسان شدن اعمال بر او، بى آن که سختى پیش آید، توفیق انجام آن را مى‌یابد.[٢]
مرحوم طبرسى در مجمع البیان مى‌نویسد:
معناى آن این است که طاعت‌ها را یکى پس از دیگرى بر او آسان مى‌کنیم و در پیش گرفتن راه آسان، توفیق اش خواهیم داد؛ بدین معنا که انجام طاعت را بر او آسان خواهیم ساخت؛ به گونه‌اى که با کوشش تمام و رضایت خاطر به انجام آن قیام کند.[٣]
عامل مهم در ترازوى سنجش اعمال
در روز قیامت، همه اعمال انسان را ـ هرچند اندک باشد ـ مى‌سنجند، اگر عمل نیک باشد به انسان پاداش مى‌دهند و اگر عمل زشتى باشد کیفر آن را به انسان مى‌چشانند. در این ترازو، آنچه که کفّه اعمال نیک انسان‌ها را سنگین مى‌کند و باعث نجات مى‌شود، اخلاق خوب است، رسول خدا صلى‌الله‌علیه‌و‌آله فرمود:
ما یوضَعُ فى میزانِ امرىٌ یوم القیامَةِ أفْضلُ مِنْ حُسنِ الخُلقِ؛[۴]
چیزى در روز قیامت در ترازوى سنجش اعمال انسان برتر از حسن خلق نمى‌نهند.
باز ایشان مى‌فرماید:
ما مِنْ شَى‌ءٍ فى المیزانِ أثْقَلُ مِنْ حُسْنِ الخُلْقِ؛[۵]
چیزى در ترازوى سنجش، سنگین‌تر از حسن خلق نیست.
محبوب شدن در نزد خدا
هر انسان مؤمنى مى‌کوشد تا کردارها و رفتارهایش، مورد قبول حضرت حق افتد و بدین وسیله نزد او، محبوب شود. هیچ لذت و شادى براى مؤمن بهتر از این نیست که خداوند او را دوست بدارد. در متون دینى راه‌هاى مختلفى براى این کار نشان داده شده است که یکى از آن‌ها داشتن اخلاق نیکوست. در روایتى آمده است:
أحَبّ عبادِ اللّه إلى اللّه أحْسَنُهُم خُلْقا؛[۶]
محبوب‌ترین بندگان خدا، نزد او، خوش اخلاق‌ترین آن‌هاست.
عامل جذب فیوضات الهى
از آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم‌السلام چنین مى‌فهمیم که حسن خلق، عامل بسیار مهمى براى جذب فیوضات الهى و رحمت واسعه اوست؛ مثلاً «تواضع» یکى از مصادیق اخلاق خوب است، کسانى که به صفت پسندیده تواضع، آراسته شده‌اند، همین ویژگى، قلب آن‌ها را نرم مى‌کند و باعث توجه ویژه خداوند و گرفتن فیض الهى مى‌گردد. فى المثل، تواضع اصحاب کهف در برابر حق، باعث شد که هدایت خاص پروردگار و رحمت واسعه او، نصیب‌شان گردد و منشأ تحولات مهمى در جهت یکتاپرستى شوند، قرآن مى‌فرماید:
«إِنَّهُمْ فِتْیةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْناهُمْ هُدىً»؛[٧]
اینان جوان مردانى بودند که به پروردگارشان ایمان آوردند و ما بر هدایت‌شان افزودیم.
کامل شدن ایمان
مردم در ایمان و اعتقاد، برابر و یکسان نیستند: برخى ایمانشان ضعیف، بعضى متوسط و عده‌اى کامل اند. بى تردید، ایمان کامل در گرو انجام دادن رفتارهایى است که مطابق دستورهاى دینى و بر وفق عقل سلیم و فطرت پاک باشد. یکى از این رفتارها، داشتن اخلاق پسندیده است. به طورى که امام باقر علیه‌السلام فرمود:
إنَّ أکمَلَ المؤمِنینَ ایمانا أحْسَنَهُمْ خُلقا؛[٨]
کامل‌ترین مؤمنان از جهت ایمان، نیکوترین آنان از نظر اخلاق است.
ورود به بهشت
بهشت، مکانى است که همه انسان‌ها آرزوى ورود به آن را دارند، در آیات متعدد قرآن و نیز در روایات فراوان، بهشت و نعمت‌هاى آن نصیب کسانى مى‌شود که با ایمان و عمل صالح، رضایت خداوند متعال را کسب نمایند. اما در میان اعمال صالح، تقوا و حسن خلق، ویژگى برجسته‌اى دارد. رسول خدا صلى‌الله‌علیه‌و‌آله در روایات بسیارى، بر همین ویژگى، تأکید مى‌فرماید:
وَ أَکثَرُ ما یلِجُ بِهِ أُمَّتى الجَنَّةَ تَقوى اللّه وَ حُسْنُ الخُلْق؛[٩]
اکثر چیزى که به وسیله آن، امت من وارد بهشت مى‌شوند رعایت تقوا و پرهیزکارى و حسن خلق است.
در روز قیامت هم نزدیک‌ترین افراد به پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله، کسانى اند که اخلاق خوش و
پسندیده داشته باشند. خود آن حضرت صلى‌الله‌علیه‌و‌آله فرموده است:
أقربکم مِنّى غدا فى الموقفِ أصدَقُکم لِلْحَدیثَ وَ أدّاکمْ لِلأمانَةِ وَأحْسَنُکم خُلُقا؛[١٠]
نزدیک‌ترین شما به من در قیامت، راستگوترین‌تان در گفتار و ادا کننده‌ترین‌تان نسبت به امانت و نیکوترین‌تان از نظر اخلاق است.
زیاد شدن روزى
روزى حلال و باز شدن درهاى رزق و روزى الهى بر روى انسان در گرو علل و عواملى چندى است که در روایات معصومین علیهم‌السلام به آن‌ها اشاره شده است؛ از آن جمله، صله رحم، نیکى به پدر و مادر، دورى از کسالت و تنبلى، نماز و دعا، قرائت قرآن، توکل، شکر نعمت، استغفار، انفاق و عواملى دیگرى از این قبیل. در این میان یکى از عوامل وسعت روزى، «خوش خلقى» است.
امام صادق علیه‌السلام در حدیثى فرموده‌اند:
حُسْنُ الخُلُقِ مِن الدین وَ هُوَ یزیدُ فى الرزقِ؛[١١]
حسن خلق، ریشه در دین دارد و سبب زیاد کردن روزى است.
به تجربه هم دیده‌ایم که انسان‌هاى خوش خلق، هیچ گاه در سختى‌هاى روزگار و معیشت و گذران زندگى، درمانده نشده‌اند و خداوند متعال به سبب همین ویژگى مثبت، آنان را از مشکلات رزق و روزى، گذر داده است.
[١] . سوره لیل، آیات ۵ ـ ۷.
[٢] . المیزان، ج ۲۰، ص ۳۵۲.
[٣] . مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۶۰.
[۴] . کافى، ج ۲، ص ۹۹، باب حسن الخلق و بحارالانوار، ج ۶۸، ص ۳۷۴.
[۵] . عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۳۷ و وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۱۵۲.
[۶] . کنزالعمال، ج ۳، ص ۳.
[٧] . سوره کهف، آیه ۱۳.
[٨] . کافى، ج ۲، ص ۹۹.
[٩] . مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۲۷۶ و الاختصاص، ص ۲۲۸، حدیث فى زیارة المؤمن.
[١٠] . بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۵۲.
[١١] . تحف العقول، ص ۳۷۳ و بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۲۵۷.