اوج ایثار و عرفان
حضرت زینب سلام‌الله‌علیها در عرصه‌های اخلاق و عرفان و فضیلت نیز سرآمد اقران خویش بود و همانند پدرش علی و مادرش فاطمه علیهما‌السلام به مراتب بالای معرفت و ادب و عرفان رسیده بود. سخنان و اعمال او گواه این حقیقت است. از باب نمونه براساس نقل بسیاری از تاریخ‌نگاران، در برابر سخنان آزاردهنده و عتاب‌آلود ابن‌زیاد که گفت: «کار خدا را با خاندان خود چگونه دیدی؟»
فرمود:
«مَا رَأَيْتُ إِلَّا جَمِيلًا هَؤُلَاءِ قَوْمٌ كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِمُ الْقَتْلَ فَبَرَزُوا إِلَى مَضَاجِعِهِم»
ندیدم مگر خوبی، خانواده من کسانی بودند که شهادت برای آنان نوشته شده بود و به آرامگاه خود شتافتند.
زینب کبری سلام‌الله‌علیها در اینجا فرمود: «مَا رَأَيْتُ إِلَّا جَمِيلًا»، یعنی جز زیبایی ندیدم. نگفت: در کربلا چیزی جز زیبایی ندیدم؛ و بر مطلق زیبایی تأکید فرمود. یعنی اینکه در همه دوران زندگی چیزی جز زیبایی ندیده است؛ چه در کربلا و چه پیش از آن و چه پس از آن. این سخن بیانگر اوج شناخت و عرفان و رضایت از خدا و سپاس اوست. این نیست مگر به‌سبب شیفتگی او نسبت به خدا.
زینب کبری سلام‌الله‌علیها از نظر ایثار در اوج است. تاجایی‌که حاضر است هستی و جان خود و فرزندانش را در راه دین و امام زمان خود فدا کند. او در مرحله نخست از همه خواسته‌های دنیوی، از زندگی در کنار همسر و فرزندان و … برای رضای خدا گذشت. با رضای همسر خود، با برادر همسفر شد تا در نابودی ستم و اعلای دین با دشمنان مبارزه کند. او دست دو جوان دلبندش را نیز گرفت و به کربلا آورد و به قربان‌گاه و یاری امام فرستاد؛ اما برای اینکه امام شرمنده و خجل نشود، حتی به استقبال جنازه فرزندانش هم نرفت. درحالی‌که وقتی علی اکبر علیه‌السلام به شهادت رسید، پس از امام حسین علیه‌السلام، نخستین فردی بود که بر سر جنازه او حاضر شد و با ناله و فریادِ ای حبیبم! پسر برادرم! خود را روی کشته علی اکبر علیه‌السلام انداخت. امام حسین علیه‌السلام زیر بغلش را گرفت و او را به خیمه‌ها بازگرداند. زینب سلام‌الله‌علیها برای حفظ جان دیگران، به‌ویژه امام زمان خود، خطر را به جان می‌خرد و در همه صحنه‌ها دیگران را بر خود پیش می‌دارد.
براساس نقل تاریخ‌نگاران، زینب سلام‌الله‌علیها به پیروی از مقتدای خویش امام حسین علیه‌السلام، از سهمیه آب خویش استفاده نمی‌کرد و آن مختصر را به کودکان می‌داد. در بین راه کوفه و شام با اینکه گرسنه و تشنه بود، سهمیه غذای خود را به کودکان می‌دهد. به‌همین‌جهت گفته‌اند: زینب سلام‌الله‌علیها ایثار را به بند کشیده و آن را شرمنده ساخت.